|
Ondernemerschap wordt in de zorgsector door velen nog altijd als iets ´vies´ gezien. Voor een deel zal dit samenhangen met het gebrek aan vertrouwen dat ´de samenleving´ heeft in het bedrijfsleven. Maar het heeft ook dieperliggende fundamentele oorzaken.
Het vraagstuk van vertrouwen kan volgens Strikwerda (2003) niet los gezien worden van de “algehele gegroeide crisis in de ontologische geborgenheid van de burger, van de samenleving als geheel.” Een van de elementen die deze existentiële crisis veroorzaken is volgens hem de introductie van de idee van de vrije markt in relaties tussen mensen op terreinen waar zij voorheen op andere wijze tot overeenstemming kwamen: het onderwijs en de non-profit. Binnen het marktdenken is niemand meer afhankelijk van de ander, want wat we van elkaar nodig hebben is handelswaar en kunnen we ´op de markt´ krijgen. De verdwenen afhankelijkheid leidt tot gebrek aan binding met anderen en ontneemt het gevoel nodig en nuttig te zijn en daarmee het verantwoordelijkheidsgevoel.
Roestend karakter
Strikwerda haalt de cultuursocioloog Richard Sennett aan, die in ´The Corrosion of Character´ stelt dat het postmoderne kapitalisme zo ook een bedreiging vormt voor de samenleving, “want een regime dat mensen geen diepe reden geeft om voor elkaar te zorgen kan niet lang zijn legitimiteit overeind houden.”
De vertrouwenscrisis kan volgens Strikwerda alleen hersteld worden wanneer er weer een evenwicht komt tussen de markt, de non-profitsector en de staat die voorwaarden creëert dat beide goed kunnen functioneren. Regels rond ´governance´ zijn onvoldoende om weer een goed gevoel te krijgen bij het bedrijfsleven of bij Maatschappelijk Ondernemen. Daarvoor moet onze democratie gedemocratiseerd worden, realistisch naar de economische werkelijkheid gekeken worden en moet een context voor ondernemingen worden gecreëerd waarbinnen ook ondernemers erop kunnen vertrouwen dat zij op basis van een ´fair deal´ kunnen ondernemen.
Hybride syndroom
Met zijn exposé over afhankelijkheid, binding en zingeving heeft Strikwerda ook een dieper liggend probleem aangegeven dat de weerstand tegen marktwerking en ondernemerschap kan verklaren (vgl. Otto 2002:23). De vrije markt is gebaseerd op geheel andere basisprincipes dan de samenhangende normen- en waardenpatronen waarop de besturing van zorgorganisaties tot voor kort was gebaseerd. Werkers in de zorgsector hebben meer of minder bewust gekozen voor deze ´andere wereld´ en zullen zich aangetast voelen in hun normen en waarden. De Canadese publiciste Jane Jacobs heeft in 'Systems of survival' (1992) geschreven over de verschillen tussen de cultuur van het publieke domein en die van de markt. Naar haar mening is er sprake van twee verschillende ethische systemen, die zij beschreef als ‘morele syndromen’. Het wachtersyndroom heeft te maken met het vermijden van commercie, respect voor traditie & hiërarchie, loyaliteit aan de publieke zaak en een vorm van fatalisme. Het commerciële handelssyndroom is hiervan de tegenhanger. Handel is volgens Jacobs volledig in strijd met de cultuur van het publieke domein, en de twee ethische systemen dienen in haar opvatting dan ook niet te worden vermengd, zoals in hybride organisaties.
Zingeving door zorg
Voor veel mensen die gekozen hebben voor werk in de zorgsector heeft de betrokkenheid op het werk ook zingevende betekenis. Zorg is een basisgegeven in het leven; niet alleen de zorg voor onszelf, maar ook de zorg voor anderen. Mensen zijn relationele wezens en ontplooien zich in en door de zorg voor anderen. “Wij krijgen betekenis – en we geven ons leven betekenis – door de zinvolle betrokkenheid bij anderen. Meestal heeft wat zin geeft aan ons leven direct of indirect te maken met wat wij voor anderen kunnen betekenen. Zorg is een belangrijke wijze van betrokken zijn bij anderen. Door te zorgen voor anderen, verbinden we ons op een positieve wijze met het leven rondom ons. Juist deze binding geeft zin” (Gastmans & Vanlaere 2005:19/20). Professionals in de zorg die klagen over het gebrek aan tijd voor de cliënt, klagen in feite over het gebrek aan mogelijkheden om hun leven zin te geven.
Bruggen slaan
De afgelopen jaren is de invloed van bedrijfsmatige manieren van managen en werken in de zorgsector sterk toegenomen. Met de onvermijdelijke toepassing van het daarbij behorende instrumentarium van strategisch en prestatiemanagement, budgettering, personeelsevaluatie, benchmarking, kwaliteitsmanagement, registraties e.d. Daarnaast hebben de analyses van de tekortkomingen van de zorgsector geleid tot bureaucratische procedures voor de toegang tot de zorg en het afleggen van verantwoording om greep te krijgen op prestaties. Door vele werkers in de zorg wordt dit beschouwd als ‘geïnstitutionaliseerd wantrouwen’. De professionals ervaren vaak een grote afstand met het topmanagement – de ‘strategische kloof’ – maar ook met het middenmanagement. Het management is vaak niet in staat om de brug te slaan tussen organisatiebeleid en bedrijfsmatige eisen, mogelijkheden en beperkingen enerzijds en de professionele waarden en werkwijzen anderzijds. Wanneer professionals het gevoel krijgen dat de managers de zorgverlening als bedrijf benaderen – met termen als product, klant en markt – wordt het voor de managers lastig om nog effectief invloed uit te oefenen. Hun formele macht is misschien groot, maar hun werkelijke macht is gering.
Er is hoop: ondernemerschap met professionals
Zo zal ook ondernemerschap in de zorg alleen dan succesvol kunnen zijn, wanneer de professionals de binding blijven ervaren en in staat worden gesteld om betrokkenheid te tonen bij degene aan wie de zorg wordt verleend. Managers c.q. zorgondernemers zullen zich moeten blijven realiseren dat zij in belangrijke mate afhankelijk zijn van professionals en hun individuele kennis en dat zij een opdracht hebben om de verschillende werelden en belangen te integreren. Het ondernemerschap zal aan moeten sluiten bij de professionals en zelfs deels door hen moeten worden gedaan.
De inhoudelijke verbinding tussen beide werelden - die van de professionals en die van de ondernemers/managers – kan gevonden worden in het centraal stellen van de behoeften van de klant. Met de ‘klant’ wordt dan de hulpvrager, cliënt of patiënt bedoeld. Immers vanuit beide benaderingen wordt gezocht naar manieren om aan deze behoeften tegemoet te komen. Een integrerende definitie van deze behoeften – meer holistisch dan die van de medische professie en meer fundamenteel zorginhoudelijk dan die van de managers – kan de gedrevenheid van manager en hulpverlener in één stroom samenbrengen.
Literatuur
henkf@schoep.net
06-53830259
2 reacties